Dit keer op bezoek bij een architect. Trotse bezitter van een in 1988 gebouwde vrijstaande woning met een woonoppervlakte van 240 m². Enige jaren geleden door hem gekocht en volledig energiezuinig gerenoveerd. Zijn motivatie om als ‘pionier’ te fungeren is, zoals hij vertelde, drieledig: een morele dimensie om ‘harder te lopen dan Kyoto’; het lerend effect als professional en ten derde, de sport om greep te krijgen op zijn eigen energiehuishouding.
Allereerst de isolatie, onderdeel van stap één van de trias energetica; energie besparen. De spouwmuren zijn volgens de norm die in 1988 geldig was geïsoleerd, geen verdere maatregelen genomen. Op het platte dak is ter verdere isolatie een laag van 4 cm Pur aangebracht en een deel is uitgevoerd als groen dak. Ook is een deel van de glaspuien (alles uitgevoerd in dubbel glas) vervangen door HR++, en is er een slim zonrooster aangebracht dat winters de zon binnen laat, maar deze zomers buiten houdt. Als verdere stap in energiebesparing is in de wijnkelder de airco vervangen, die met zijn 600W een stevig aandeel had in het elektriciteitsgebruik. Hiervoor in de plaats werd, na enig zoekwerk, een systeem gevonden dat werkt op het rondpompen van grondwater, een Frenger koelplafond, dat met inzet van heel weinig kWh de kelder keurig op 12 graden houdt.
Voor stap twee: de opwekking, werden 12 zonnepanelen geïnstalleerd. Totaal 12m² met een capaciteit van 2400Wp die tussen de 1900 en 2000kWh per jaar leveren. Daarnaast twee Schüco zonnecollectoren van elk 2.24 m² aangesloten op een buffervat van 300 liter die samen rond de 3MWh per jaar aan warmte produceren. Dat alles naar volle tevredenheid geïnstalleerd door Boom Energie, een klein, zeer innovatief bedrijf.
Een warmtepomp als ontdekkingstocht!
De grootste uitdaging lag in de installatie van een warmtepomp. Samen met de zonnecollectoren die voor de optimalisatie van de ruimteverwarming en de warmwatervoorziening zorgen. De eerste poging om een installatie met voeding van grondwater te installeren, strandde op het argument van de toenmalige installateur dat aangezien het een dijkwoning betreft dit problemen zou opleveren met kwelwater. Een poging om één en ander te realiseren met het rondpompen van water uit de nabij gelegen vaart leverde geen haalbare optie op en de inmiddels aangeschafte installatie was daarna rijp voor de sloop. Toen één van de buren wel aan het boren sloeg, zonder dat dit enig probleem opleverde, werd alsnog besloten een warmtepomp te installeren die zijn voeding zou krijgen door het winnen van grondwater op 100 meter diepte. Als je zo’n getal hoort, doemen er beelden op van een geweldig (dure) operatie maar dat blijkt erg mee te vallen. Twee man met een eenvoudige boorinstallatie die in één dag twee pvc pijpen de grond inbrengen. In die pijpen, de bronnen, is in elk daarvan een slang opgenomen die uitgevoerd als een lus de ‘aan’ en ‘afvoer’ vormt. Deze twee bronnen, de bodemcollector, zijn op zo’n afstand van elkaar aangebracht dat zij samen een grondlichaam van voldoende diameter ‘aftappen’ om de gewenste capaciteit te kunnen leveren. Door de slangen wordt een Glycol-water mengsel rond gepompt om de warmte pomp te voeden. De temperatuur van de bron bedraagt zomers 16º C en daalt winters door de warmte winning tot 5-7º C. Het ‘opladen’ van de bron gebeurt, naast het natuurlijk herstelvermogen van de ondergrond, door ’s zomers met behulp van een simpele circulatiepomp het mengsel via het vloerverwarmingsysteem rond te blijven pompen. Waardoor het systeem in de praktijk dus tevens werkt als een koelsysteem. Het ’s zomers laden van de bron (en dus koelen van het huis) gebeurt onder de condities dat het warmer is dan 24 ‘C en dat de warmtepomp 24 uur niet aan is geweest.
Je kunt ook instellen bij welke temperatuur dat pompen weer ophoudt, de zgn. hysterase-temperatuur; hier staat dat op 23’C gezet, dus vrijwel direct nadat het is afgekoeld omdat het anders kil aan voelt en bovendien anders snel condens ontstaat op de gladde gietvloer.
In feite dus een simpele vorm van een koud/warmte opslag systeem dat goed werkt voor privé gebruik. Een interessante vraag is nog wel of je de surplus warmte die de zonnecollectoren zomers leveren, omdat je de geleverde warmte dan natuurlijk alleen aanwend voor de warm water voorziening, ook nog voor zou kunnen gebruiken voor het opwarmen van de grond. Daar is in deze situatie (nog) niet in voorzien.
Klinkt allemaal nog best wel ingewikkeld, maar in de praktijk valt dat dus erg mee. Het grootste deel van de kosten zit in de warmtepomp. Hier gekozen voor het merk Stiebel Eltron met een capaciteit van 7 kWh naast voor de verwarming tevens geschikt voor de warm water voorziening. Het totale kostenplaatje bedroeg €24.000. Hierop werd wel eens waar €4800 subsidie ontvangen, maar het vraagt toch heel wat meer motivatie dan alleen een financiële om een dergelijke investering aan te gaan. Samen met de (gas)verwarmingsketel die bijspringt als de warmtepomp onvoldoende warmte levert vormt dit geheel een zogenaamd hybride bivalent systeem. Dit alles werd geïnstalleerd door Hak installatie services die de boring in onderaanneming uitbesteedde aan het bedrijf 4elements.
Zuinig stoken
Als extra stap in de energie besparing is gekozen om voor de verwarming van de woning een temperatuur van 19 ºC aan te houden. Om het ’s avonds wat extra aangenaam te maken biedt een houtkachel de oplossing, die als bijverwarming met een bescheiden 1m³ hout per jaar het woongedeelte behaaglijk warm stookt Over pionieren gesproken!!
Nieuwsgierig natuurlijk hoe dit alles uitwerkt als mate van zelfvoorziening. “Nog twee dagen en dan neem ik weer op wat er allemaal geproduceerd is”! Het sport element. Een tabel komt op tafel, de energiestaat, waar de totale energiehuishouding per maand staat opgegeven. Gestart werd met een gasverbruik van rond de 3700 m³ en een elektriciteit gebruik van 5500 kWh met de airco in de wijnkelder als grote slokop. Rekenen we alles om in kWh dan praten we dus over een totaal gebruik van ruim 40.000 kWh/jaar. Nu is dat terug gelopen tot 700 m³ gas en 9000 kWh (warmtepomp!) elektriciteitsgebruik waarvan 1900 kWh zelf wordt opgewekt. Dus praten we omgerekend over 13.500 kWh. Een besparing op externe bronnen van circa 36.500 kWh of anders uitgedrukt 3500 m³ gas per jaar.
Energielabel A+ en verder?
Beiden zijn we natuurlijk nieuwsgierig wat dit nu allemaal oplevert in labeltermen. Voordat deze bepaalt kan worden is er toch aanvullend uitzoek werk nodig. Zo zijn er wel tekeningen aanwezig van de renovatiefase maar niet de originelen zodat bijvoorbeeld gegevens over de thermische isolatie ontbreken. Bezoek aan het archief van de gemeente Rotterdam levert de berekeningen op van de isolatie index waarin dit allemaal keurig staat gespecificeerd. Thuis in het archief zijn bewijsstukken beschikbaar over aanpassing van de beglazing in HR++ glas en aanvullende isolatie maatregelen. Al met al nog aardig wat uitzoekwerk waar de gemiddelde EPA adviseur inclusief het maatwerkadvies toch niet meer voor rekent dan iets in de orde van €500. Terecht maakte Paulus Jansen in de tweede kamer, bij uitstek de deskundige op het gebied van bouwen, in zijn blog dan ook bezwaar tegen het feit dat bij de kamerbehandeling van het wetsontwerp over de label verplichting deze discipline als zakkenvullers gekenschetst werd.
Label A+ is uiteindelijk de uitkomst. Het maatwerkadvies levert verder diverse routes op die gevolgd zouden kunnen worden om naar een A++ niveau toe te groeien. Niet onmogelijk dat die stap ook genomen gaat worden, maar dat is dan goed voor een volgend verhaal.